Slechte lucht

Slik je of slik je niet? Onder de rugzakreizigers in Midden-Amerika is dit een populair onderwerp van gesprek. Nee, het gaat nu eens niet over seks of drugs, maar over malaria-pillen.

Vrijwel heel Midden-Amerika is officieel malaria-gebied. Reisgidsen vertellen dat de bezoeker zich ten allen tijden goed moet beschermen tegen muggenbeten en dat preventieve medicatie aan te raden is. Voor vertrek zal een reisdokter je een kaartje laten zien waarop landen als Panama, Honduras en Guatemala geel zijn ingekleurd en zeggen: 'Kijk, je moet dus malaria-pillen slikken'. Toch slikt grofweg driekwart van de reizigers, tegen alle adviezen in, niet. Hoe komt dat?

Om te beginnen zijn malaria-pillen als Lariam en Malarone berucht om hun bijwerkingen. Twee collega's vertelden me dat ze ervan gingen hallucineren. Eén van hen belde de huisarts en kreeg te horen onmiddellijk te stoppen met slikken en de reis door India onbeschermd voort te zetten. Ik sprak een Engelsman die klaagde over misselijkheid en hoofdpijn en alleen nog het woord 'rotzooi' gebruikte, als hij het over de pillen had. Een Amerikaanse vertelde me dat ze er depressief van werd. Haar oom beweerde zelfs zo in de war geraakt te zijn, dat hij zijn vrouw probeerde te vermoorden met een bijl (ik dacht: 'goede verdediging voor in de rechtbank', maar laten we voorlopig aannemen dat de pillen werkelijk de boosdoener waren).

Deze verhalen staan allerminst op zichzelf: depressiviteit, misselijkheid en hoofdpijn, en in mindere mate hallucinaties, zijn veel gehoorde klachten. Maar bovenal zegt vrijwel elke slikker gewoon heel erg suf te worden van de medicatie.

Daarnaast zijn malaria-pillen behoorlijk aan de prijs. Tenminste, als je ze in Europa aanschaft. Hier zijn ze ongeveer zes keer goedkoper (de enorme discrepantie tussen landen als het gaat om medicijnkosten, is een onderwerp op zich). De slimme slikker stelt zijn aankoop dus even uit. Daarmee slaat ook hij doktersadvies in de wind, want het gebruik van malaria-pillen dient enkele weken voor vertrek aan te vangen.

De ervaren reiziger weet bovendien dat de kaarten die reisdokters hanteren, veel te simpel zijn. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen gebieden met extreem hoog risico en extreem laag risico en alle gradaties ertussen. Geel is geel. Op internet en in reisgidsen zijn kaarten met meer detaillering te vinden. Zodoende is er ook een grote groep reizigers die pas begint te slikken als ze een gebied met hoog-risico ingaan.

Ik heb braaf mijn spuitjes gehaald tegen enge ziekten als Hepatitus B, maar toen de malaria-pillen ter sprake kwamen, uitte ik mijn twijfel over de noodzaak. Een reisdokter zal vanzelfsprekend niet geneigd zijn van de officiële richtlijn af te wijken, maar in het uitblijven van protest las ik dat ook de dokter zijn twijfels had. Ik besloot mijn zuurverdiende centen op zak op te houden.

Wat is er aan de hand als hele volksstammen aan reizigers afwijken van advies van mensen die ervoor doorgeleerd hebben? Je bent geneigd te denken dat we hier, ingegeven door onze welvaart, zijn doorgeschoten in het voorschrijven van medicijnen. Ik sprak een Ierse die voor vertrek een reisdokter in haar woonplaats Barcelona bezocht. Bij de Spaanse evenknie van onze GGD wilden ze niets weten van malaria-pillen. Toen de Ierse later een arts in Dublin bezocht, werd ze bijna in een dwangbuis gestopt omdat men het daar onverantwoord vond om te vertrekken.

Betekent dit dat de Spaanse gezondheidszorg onkundig is of worden de risico's in Ierland – net als in Nederland – schromelijk overschat? Hoe dan ook kan enige nuancering is het reisadvies geen kwaad, want momenteel doet iedere reiziger toch wat hem of haar goeddunkt.

In Costa Rica kwam ik toevallig een Nederlandse dokter tegen. Ook zij slikte niet. 'Het heeft nauwelijks zin om malaria-medicatie te nemen', zei ze. 'Je kunt hier ook dengue krijgen, dat is minstens zo gevaarlijk, de symptomen zijn hetzelfde en er bestaat geen preventieve pil voor. Dus als je koorts krijgt, zo snel mogelijk naar een dokter. Je bent niet binnen een dag dood.' Daarnaast vertelde ze dat geen enkele malaria-pil 100 procent dekkend is. In feite verzwakken de pillen je immuun-systeem, waardoor de ziekte harder toeslaat als je hem alsnog krijgt. De dokter in kwestie was mooi en jong, dus ik was geneigd haar te geloven.

Een Duitser vertelde dat zijn arts hem op het hart had gedrukt bij koorts vooral niet naar huis te komen. 'Een sjamaan in het oerwoud weet malaria beter te behandelen dan wij', schijnt deze geneesheer gezegd te hebben. Jullie zien: malaria is een zeer anekdotisch onderwerp. Het kan haast niet anders dat er zich enkele mythen rondom de ziekte en de medicatie gevormd hebben, maar voorlopig dicteert de collectieve wijsheid – of waanzin – dat niet slikken beter is dan slikken.

Ik hoop jullie over vier maanden weer te zien.

P.S. Heeft iedereen door waar de titel 'slechte lucht' op slaat? Ik kreeg ooit een quizvraag die luidde: 'Van welke ziekte betekent de naam letterlijk slechte lucht?' Juist: malaria (mal aria). In dezelfde categorie, de volgende quizvraag: 'Van welke fictieve slechterik betekent de naam letterlijk doodsvlucht / vlucht des doods?' De eerste vijf goede inzendingen ontvangen een gesigneerd exemplaar van mijn boek.